دربارة مولف و مترجم

مؤلف کتاب، دکتر فیونا بُوی، پژوهشگر مدرسه انسان‌شناسی و مردم‌نگاری موزه‌ای در دانشگاه آکسفورد است. او عضو کالج ولفسون آکسفورد و عضو مؤسسة انسان‌شناسی سلطنتی لندن است. او همچنین بنیان‌گذار مرکز پژوهشی پس‌ازمرگ است. او دارای مدرک کارشناسی انسان‌شناسی از دانشگاه دورهام در سال 1978 و دکترای انسان‌شناسی از مؤسسة انسان‌شناسی اجتماعی دانشگاه اکسفورد است. آثار علمی متعددی از ایشان در زمینه انسان‌شناسی، به ویژه انسان‌شناسی دین به چاپ رسیده است. حوزة تخصصی بوی انسان‌شناسی دین، ادیان آفریقا و خویشاوندی است.

مترجم کتاب آقای دکتر مهرداد عربستانی دارای درجة دکتری انسان‌شناسی، عضو هیأت علمی گروه انسان‌شناسی دانشگاه تهران، و رییس (فعلی) انجمن انسان‌شناسی ایران است. عربستانی به طور تخصصی در حوزه‌های دین، اقلیت‌ها، هویت و ذهنیت پژوهش می‌کند. کتاب‌های «تعمیدیان غریب: مطالعه‌ای مردم‌شناختی در دین‌ورزی صابئین مندائی ایران» و  «تمنای رفتن: مهاجرت به خارج در میان ذهنیت ایرانی» و «از خشمی که داریم: مقدمه‌ای بر مطالعة خشم و ستیزه‌گری» از ایشان منتشر شده‌است. ترجمة کتاب «فیلم مردم‌نگارانه، به همراه حمیدرضا رفیعی، نوشته کارل هایدرن» نیز از جمله مهمترین آثار وی است. از ایشان مقالات تخصصی متعددی در ژورنال‌های خارجی و داخلی منتشر شده است.

دربارة کتاب

کتاب حاضر ترجمة ویراست دوم کتاب انسان‌شناسی دین اثر فیونا بوی است. در واقع نویسنده در این ویراست دوم، کتاب را بسط داده ‌است. تغییرات ویراست دوم، شامل دو فصل اضافی است. یکی فصل ۹ که به موضوع زیارت می‌پردازد و دیگری فصل دهم، که دربارة اسطوره است. به بیان نویسندة محترم، هدف از نگارش این کتاب، ایجاد متنی مقدماتی برای دانشجویان کارشناسی و علاقه‌مندان به رشتة انسان‌شناسی است.

این اثر با مقدمة مترجم آغاز می‌شود. مترجم در این بخش به اهمیت موضوع انسان‌شناسی دین و امتیازات برجستة کتاب می‌پردازد. بعد از این بخش، پیشگفتار مؤلف بر ترجمة فارسی را می‌خوانیم. او در این پیشگفتار به بررسی مفهوم دین و نحوة پرداختن این کتاب به موضوعات اصلی انسان‌شناسی دین اشاره می‌کند. در ادامة دیباچة مولف بر ویراست دوم که در آن تغییرات ویراست دوم نسبت به ویراست اول را توضیح می‌دهد دیباچة او بر ویراست اول قرار دارد که در آن مروری بر محتوای کتاب دارد.

بدنة اصلی کتاب حاضر، مشتمل بر ده فصل است. هدف هر فصل این است که مفاهیم نظری اصلی را در انسان‌شناسی دین معرفی کرده و آن‌ها را با مطالعات موردی ویژه روشن سازد. فصل ۱ «نظریه‌ها و مناقشه‌ها»، مقدمه‌ای برای شناخت موضوعاتی است که در کتاب مطرح خواهند شد. قرار گرفتن این مبحث در ابتدای کتاب چنان ‌که نویسنده در مقدمه عنوان می‌کند، به‌ویژه برای خوانندة ناآشنا یا کم‌آشنا با موضوع کتاب مفید خواهد بود و می‌تواند دریچه‌ای برای ورود به مطالب کتاب باشد. در این فصل مباحثی چون عقلانیت و دین، منشا دین، تعریف دین مورد بررسی قرار می‌گیرد. فصل ۲ «بدن به مثابة نماد» است بدن به‌عنوان میانجی بین تجربة فردی و جهان مادی – اجتماعی در نظر گرفته می‌شود.از جمله مباحث مطرح‌شده در این فصل طبقه‌بندی نمادین بدن، تربیت بدن و کنترل اجتماعی و نمادهای شخصی و نمادهای فرهنگی آمده است. فصل 3 «محافظت و تغییرمرزها: سیاست هویت دینی» است. در این فصل به مسئلة هویت، مرزهای اجتماعی، هویت‌های مجادله‌ای و مرزهای نزاع‌آمیز در حوزة دین پرداخته شده است. در این فصل بدن همچون یک نماد و به مثابة وسیله‌ای که میانجی بین خود جامعه است معنا پیدا می‌کند. در این دو فصل، طبقه‌بندی نمادین، مضمونی کلیدی است، و نویسنده در این دو فصل به شیوه‌هایی توجه کرده است که براساس آنها بدن ارتباط بین فرد و هویت فیزیولوژیکی، و نیز شکل‌گیری گروه‌ها، فرهنگ‌ها، و جوامع را ابراز می‌کند. فصل ۴؛ «جنس، جنسیت و امر قدسی» به جنسیت و امور جنسی و تاثیر نظریة فمینیستی بر انسان‌شناسی دین بپردازد. فصل ۵ «دین، فرهنگ، و محیط»، نظام‌های مختلف کیهان‌شناختی و تفسیر آن‌ها را به عنوان نظام‌هایی که می‌توانند قابل تطبیق یا دارای کژکارکرد باشند معرفی می‌کند. این فصل همچنین به توتمیزم، کاوش در ارتباط بین اسطوره‌شناسی، جنسیت، و محیط زیست می‌پردازد. فصل ۶؛ «نظریة مناسک، مناسک‌گذار، و خشونت منسکی» نام دارد. این فصل تعریف منسک، انواع مناسک مانند منسک گذار، مناسک تشرّف زنانه و نیز خشونت منسکی و مناسک مضونی عمده در انسان‌شناسی دین را مورد بحث قرار می‌دهد. فصل ۷؛ « شمنیزم»، به تعریف شمنیزم و رویکردهای مختلف در بررسی شمنیزم می‌پردازد. در فصل شمنیزم «کلاسیک» در مناطق قطبی و «نو- شمنیزم» معاصر مورد بحث قرار گرفته است. فصل ۸ «جادوگری و چشم زخم»، با بررسی جادوگری در آفریقا آغاز می‌شود و در آن به پژوهش ایوانز ـ پریچارد در بارة آزانده‌ه‍‌ا و جادو در کامرون مدرن و جادو در آفریقا پرداخته می‌شود. بعد از آن گفتمان‌های جادو در مناطق روستایی فرانسه مانند چشم‌زخم و سپس موضوع «‌ذهنیت‌ها» مورد بررسی نویسنده قرار گرفته است. در فصل 9 با عنوان «زیارت»، رویکردهای مطالعة زیارت را شامل می‌شود. فصل 10 با عنوان «اسطوره» به مباحثی دربارة اسطوره و مناسک، قدرت اسطوره، نظریة جوزف کمبل در باب قدرت اسطوره و تاریخ اسطوره می‌پردازد.

ملاحظات انتقادی

یکی از نقاط قوت کتاب، استفادة گسترده از منابع است. در پایان هر فصل، فهرست مفیدی از منابع را برای مطالعه بیشتر قرار داده است.

از دیگر نقاط قوت کتاب، گستردگی موضوعات و بررسی طیفی وسیع از موضوعات کلاسیک انسان‌شناسی دین است.

نویسندة محترم در نگارش کتاب بیشتر بر ابعاد نظری و ارجاعات کتابخانه‌ای توجه کرده است و کمتر می‌توان در کتاب، سراغ از مشاهدات میدانی نویسنده گرفت.

کتاب از ترجمة دقیق و روانی برخوردار است و در مجموع، انتظارات خوانندة پژوهشگر از یک متن علمی را برآورده می‌کند.

مترجم محترم در اکثر موارد، معادل اصطلاحات مهم را در پاورقی ذکر کرده است که این امر از محاسن کار به شمار می‌رود.

یکی از نکات مثبت در ترجمه و چاپ این اثر، رعایت اخلاق حرفه‌ای در دریافت اجازه‌نامة رسمی ترجمة اثر به زبان فارسی از انتشارات بلک‌ول است.

از نقاط مثبت کتاب این است که هر جایی که این امکان وجود داشته، ارتباط مباحث انسان‌شناسی با دیگر رشته‌ها به ویژه دین‌پژوهی مورد اشاره نویسنده قرار گرفته است.

این کتاب دارای ده فصل است. با این‌که مباحث فصول به یکدیگر ربط دارند ولی هر یک از ده فصل کتاب به‌شکلی مستقل نوشته شده‌اند و می‌توانند به صورت مستقل و به هر ترتیبی خوانده شوند.

کتاب دارای ضمیمة مفصلی شامل فهرستی از فیلم‌ها و ویدئوهای مردم‌نگارانه است که می‌توانند برای مصوّر کردن یا بسط موضوعاتی که در فصل‌های مختلف مطرح شده‌اند به کار روند.

با وجود نقاط قوتی که در بندهای پیشین بدانها اشاره کردیم، اما بد نیست به چند اشکال نسبتاً مهم فنی در طراحی و چاپ این کتاب نیز اشاره کنیم:

• این کتاب گرچه از نظر رعایت اصول ویرایشی امتیاز خوبی دریافت می‌کند اما با وجود این اغلاط زیادی در مورد عدم رعایت جدانویسی کلمات در متن کتاب به چشم می‌خورد. مثلاً کلمة «انسان‌شناسی» در برخی موارد (از جمله صفحه 308) به صورت «انسان شناسی» به کار رفته است.
• در برخی موارد، ضبط کلمات به صورت یکپارچه نیست. برای مثال در صفحة 218 یک واژه به صورت «لینکلن» و سه سطر بعد به صورت «لینکلین» به کار رفته است.
• از جمله محاسن کتاب، وجود نمایه در انتهای کتاب است اما متاسفانه این کتاب، فاقد واژه‌نامه است و در صورتی که واژه‌نامه نیز به انتهای آن افزوده شود راهگشای خوانندگان محترم خواهد بود.
• طراحی عطف کتاب در طرح روی جلد حدود دو سانتی‌متر بزرگتر از اندازة استاندارد برای چنین کتابی است که به‌نظر می‌رسد به علت عدم تناسب طراحی با گرماژ کاغذ مورد استفاده در چاپ کتاب است.
• چاپ صفحات داخلی کتاب، چندان مطلوب نیست. در برخی صفحات، امکان خواندن کتاب به دلیل کیفیت پایین چاپ، قدری دشوار می‌شود. این مسئله به‌ویژه در مورد صفحاتی که دارای تصویر است بیشتر خود را نشان می‌دهد.
• یکی از مشکلات فنی کتاب این است که منابع انگلیسیِ کتاب که در انتهای هر فصل و در پایان کتاب آمده‌اند، ظاهراً، نه به‌صورت تایپ‌شده بلکه به‌صورت تصویر، قرار داده شده‌اند و این امر باعث شده کیفیت چاپ متن در این صفحات بسیار پایین باشد. بهتر بود ناشر محترم این صفحات را به‌صورت حروف‌نگاری، مجدداً تنظیم و مورد استفاده قرار می‌داد.
• یک نکتة دیگر که ممکن است تا حدی سلیقه‌ای به‌نظر برسد استفاده از قلم‌های گوناگون در متن کتاب است که معمولاً در کتاب‌های علمی و دانشگاهی چندان مرسوم نیست. معمولا در کتاب‌های علمی به فارسی و لاتین، تیترهای اصلی و فرعی، متن اصلی، نقل قول‌ها و... از طریق کوچک‌تر و بزرگ‌تر‌شدن قلم و برجسته یا ایرانیک‌شدن آن متمایز می‌شوند نه با تغییر قلم.

در مجموع، کتاب انسان‌شناسی دین اثر فیونا بوی با ترجمة مهرداد عربستانی، کتابی مفید و ارزشمند است که مطالعة آن به دانشجویان رشته‌های انسان‌شناسی، مردم‌شناسی، جامعه‌شناسی، و ادیان‌و‌عرفان توصیه می‌شود. این کتاب به‌ویژه برای دانشجویان و محققانی که به رابطة دین و فرهنگ و نیز مطالعات تطبیقی ادیان، گرایش دارند بسیار مفید خواهد بود.